Stepançikovo Köyü - Dostoyevski

Dostoyevski Okuma Grubunda okuduğum bir kitaptı "Stepançikovo Köyü" Doğruyu söylemek gerekirse ilk sırada duyduğum ve ilk sıralarda okumayı düşündüğüm Dostoyevski kitaplarından biri değildi. Romanın ana karakteri Foma Fomiç ve onun çevresinde dönen amca yeğen karakterleri. Roman, bir üniversite öğrencisi olan Sergey’in, dayısının evinde tanıdığı Foma Fomiç’e dair anlatımlarına dayanıyor. Evin hakimiyetini eline almış şarlatan ruhlu Foma Fomiç’in komik maceraları romanın omurgasını oluşturuyor. Tabi Fomiç’in yanı sıra, Nastya, Tatyana İvanovna, Mizinçikov, Bahçeyev, Falaley ve Vidopliyasov gibi özgün karakterler de kendi öyküleriyle karşımıza çıkıyor. Çok sevdim mi? Sevmedim. Ama Dostoyevski yazdığı için okunur.

Güzel sözler var kitaptan:

"Dayım bir kere daha içini çekti.

-Başkalarına karşı daha şefkatli, dikkatli olun, başkalarını sevin; başkaları için kendinizi unutun, o zaman sizi de hatırlayacaklardır. yaşa, ama başkalarına da yaşama hakkı tanı! İşte bu, hayat kuralımız olmalı. Sabırlı ol, çalış, dua et ve ümitle yaşa. Bunlara alışmayı bütün insanlığa aşılamak istiyorum. Bu kurallara uyarak yaşayacak olursanız, herkesten önce ben size kalbimi açar, göğsünüzde ağlarım...gerekirse tabii...Ama hep 'ben, ben, tatlı canım...' derseniz, izninizle tatlı canınız da kabak tadı verir."

"Çamur neyle örtülürse örtülsün, yine çamurdur."

"Tatlı zamanlar gökten düşmez, onları biz kendimiz yaratırız. Onlar kalbimizin içindedir..."

"Kelle kesildikten sonra, saçların ardından ağlanır mı?"

"Zenginlerde buzağı, fakirlerde çocuk boldur!"

"Temiz, güzel bir yavruyken çayırlarda bahar kelebekleri arkasından koştuğum güzel çocukluk günlerim nerede?.. Nerede, nerede o zamanlar? Geri verin bana masumluğumu, verin bana onu!.."

Gün Olur Asra Bedel - Cengiz Aytmatov

 

Yıllar önce okuduğum fakat içimde tekrar okuma isteği uyandıran bir kitaptı. İyi ki okumuşum çünkü yeniden aynı tadı aldım. Unutmuşum bazı ayrıntıları. Bir kitabın insana her okuduğu yaşta farklı şeyler yaşatması gibi bir olgu var. Bazen okuduğunuzda farklı anlamlar yüklediğiniz bir kitaba üzerinden biraz zaman geçtikten sonra farklı anlamlar yükleyebiliyorsunuz. Kahramanları farklı açıdan görebiliyorsunuz.

"Gün Olur Asra Bedel" Cengiz Aytmatov deyince ilk aklıma gelen roman. Kırgız yazar Cengiz Aytmatov'u tanımam da Zülfü Livaneli sayesindedir. Doksanlı yıllardaki Issık Göl Forumunda çok bahsedilmişti Aytmatov'dan Zülfü Zivaneli yazılarını kaçırmadan okuduğum için o yıllarda bilgi sahibi olmuştum onun sayesinde.Neredeyse kankaydılar Aytmatov'la. Üzerinden bayağı bir zaman geçtikten sonra edinmiştim bu kitabını. Yedigey'i o zamanlardan tanımıştım. 

Kitapta bir yolculuk hikayesi var. Buna eşlik eden de gizli bir aşk. Yasak bir aşk. Kırgız gelenekleri. Arkadaşlık, dostluk. Güzel şeyler var. Benim çok sevdiğim bir kitap. Türk romancılığına yakın bulduğum romanlardan biri. Aytmatov'u diğer Rus romancılara yeğlerim. Lafı evirip çevirmeden uzatmadan anlatıyor. Çok Rus romanı demeli miyim onu da bilmiyorum ama. Sonuçta bir Rus tadı var. Zaman ve mekan olarak gizleseniz bile romanın  anlatım olarak  bir Rus romancısından çıktığı hemen belli oluyor. 

Ben çok konusundan bahsetmeyeceğim. Özetin özeti ise şöyle: Demiryolu işçisi iyi bir aile babası Yedigey'in ölen komşusu Kazangap'ı Kırgız geleneklerine göre tarihi mezarlıkları olan Anabeyit'e gömmek istemesi üzerine, ölenin oğlu ve damadı ile yola çıkması, yolculuk sırasında ve sonrasında yaşadıkları, ailesi, eşi Ukubala Kazangap'la ve komşusu Abutalip'le ve onun karısı Zarife ile olan ilişkileri anlatılıyor. 

Romanda yalnızca Parite Uzay üssü ile olan bölümler bana fazlalıkmış gibi geldi. Ya da verilen mesajı ben anlayamadım. Mankurt kelimesinin de nereden geldiğini öğrendiğim hikayeyi okuduğum bölümde bu kitapta geçmektedir. Eminim ki bütün herkes de Aytmatov'dan öğrenmiştir. Değil mi yoksa?

Çok alıntı var, bazıları:

"-Asıl mesele de bu işte. Zaman ne kadar geçerse geçsin, bazı konularda hiçbir şeyi değiştiremez. Elinden malını, mülkünü, varını yoğunu alsalar, bundan ölmezsin. Bunları yine edinebilirsin. Ama senin onurunu, kırar ruhunu öldürürlerse, işte buna çare yoktur."

"Yedigey çok sonra anlayacaktı ki, ruhunu ancak bu bozkır kadar enginleştirmesini bilenler o düzeye çıkabilirler, Sarı Özek'in sessizliğiyle baş başa kalabilirlerdi."

"Tanrı yok! Yok! Madem ki bile insan hayatı ile ilgilenmiyor, insanın derdinden anlamıyor, başkalarından ne beklersin! Yok işte! Tanrı Yok!"

“Baştan öyle sanmazdım ama bir insanın ayrılıktan ölebileceğine şimdi inanıyorum.”

"Şu anda, madem ki böyle bir makamda yüzümü Sana verdim, yaşadıkça ve aklım başımda oldukça Sana sesleneceğim, beni işit Allah'ım! Bilinen bir gerçektir ki insanlar Sana ancak çaresiz kalınca yardım dilemek için başvuruyorlar ve ellerinden başka bir şey gelmiyor. Bize acı, bizi koru, bize yardım et Allah'ım. İnsanlar doğru olsun, yanlış olsun, haklı olsun haksız olsun, her şeyi Senden isterler. Bir katil bile içinden, Sen'in onun yanında olmanı ister. Oysa sen hep susarsın. Neyleyim ki biz insanlar böyleyiz ve Sen'i özellikle başımız darda olduğu zaman hatırlarız, yalnız böyle zamanlar varmışsın sanırız. Yalvarıp yakarmalarımızın sonu gelmiyor. Sen "Bir"sin. Biz ise çoğuz. Şu anda Sen'den bir şey dilemiyorum, sadece aklıma gelenleri söylemek istiyorum."

"Araçlar çoktan gözden kaybolmuş, o genç adamları alıp gitmişti. motor gürültüleri bile duyulmuyordu şimdi. Sarı Özek dolaylarını iyi bilen ve ondan en son anıları saklayan tek kişi olan bu koca Kazangap, şu vadide, ıssız bozkırın ortasında, taze yığılmış bir tümseğin altında, o tek mezarda yatıp duruyordu. Yedigey çok iyi biliyordu ki, o küçük tümsek yavaş yavaş yassılaşacak, düzleşecek, Sarı Özek kırlarının pelin otları rengine bürünecekti. O zaman onu görmek de, bulmak da imkansız olacaktı. Toprağa karışıp gidecekti. Zaten toprak üzerindeki her şey eninde sonunda toprağa karışır, toprak olurdu..."   

Nereye Gidersem Gökyüzü Benimdir - Şafak PAVEY

Şafak Pavey'in insani yardım görevlisi olarak  İran'da çalıştığı zamanlarda inanışları, hayat tarzları, görgüleri ve dış dünyaya bakışları farklı İran halkına dair gözlemlerini yansıttığı bir kitap.

Kitap, adını da İranlı şair Sohrab Sepehri'nin bir şiirinden almış.

Kitabın önsözünde şöyle diyor Pavey:

"Büyük bir coşku ile gittiğim ülkeden, derin bir hayal kırıklığı ile ayrıldım. Kolayca halledilebilecek, insana dair nice sorunun Kafdağı'nın arkasına gömülmesini, sosyal özgürlüklerin beş para değeri olmamasını hüzünle izledim.

Yine de ne zaman bir İran bahsi açılsa içim kıpırdar. Ne zaman İran'a dair bir şeyler duysam kulak kesilirim. İran, hayatıma benzersiz anılarını ekleyerek, gönlümde ne onunla ne onsuz olabilecek bir yere oturdu. Ömrümün sonuna kadar her İran bahsinde heyecanlanmaya devam edeceğim." diyor.

Öneririm, akıcı dilde anlatılmış, sizi 2000 yılların başlarında Ahmedinejad yönetimindeki İran'a götürecek güzel anılar var.

Alıntılara gelince:

"Beyim, İran'ı bir tepsi pilav olarak düşün, Şah döneminde kendisi bu pilavı iyi yemiştir ama kendisi ve etrafındakilerin bir sofra adabı vardı ve pilavı çatalla yerlerdi. Çatalın arasından yere, bizlerin toplaması için pirinç taneleri düşerdi. Ama şimdiki dönemde mollaların adabı da yok beyim. Pilavı kaşıkla yiyor bu güruh. Ve bize yiyecek tek bir tane pirinç düşmüyor."

"Hüzünle bana döndü ve 'Hatırlarsan bizde balkonlar geniş ve ferahtır. Ama hiç kimse balkon kullanmaz. Hele hele hiç kimsenin balkonda öğle yemeği yediği görülmüş şey değildir. Komşularına nasıl özendiğimi tahmin bile edemezsin' dedi. 'Bizde sadece Hazar Denizi kıyısında evi olanlar bahçelerine çıkabilirler. Bunun dışında kimse rejime balkonundan ya da bahçesinden görünmek istemez.' "

"Londra'da yaşayan kuzenine 'vatanı özleyip özlemediğini' sorduğunda, 'Güzel bir yemekteki eksik tuz' örneği ile açıklamıştı. Lezzetli bir yemeğin tuzunun olmamasına Farsça'daa 'jigo' deniyordu. 'Yaşadığın ülkede bir şey eksik biliyorsun ama hala orada yaşamaya devam ediyorsun. "

"Meğer bütün bu üniversite gençliği hareketi 'dünyadaki nükleer güce hayır' demek için değil 'İran nükleer güce sahip olsun' demek için meydanda toplanıp kendilerini zincirlemişledi."

"Ahmedinejad'ın Kolombiya Üniversitesi konferansını izliyorum. 'Bizim ülkemizde sizin ülkeniz gibi homoseksüeller yoktur' diyor ve dünyanın en ünlü akademisyenleri arasında gülüşmeler başlıyor...Tahran'daki gay arkadaşıma hemen bir telefon açıyorum. 'Bilmiyorsanız haber vereyim. Lideriniz sizin var olmadığınızı söylüyor. Çünkü ikimiz de dünyanın en sağlam yeraltı gay organizasyonunun İran'da olduğunu biliyoruz.' "

"Çocuklar baba soyadını taşırlar ama bizden farklı olarak kadınlar kızlık soyadlarını hiç değiştirmezler. İlginçtir, insanlar isimlerini asla değiştiremezler ama soyadlarını değiştirmek çok kolaydır."

"Biz İranlıları küçümsemek için onlara Acem deriz ama onlarda kendilerini bizden ve Azerilerden ayırmak için ısrarla ve gururla Farsi derler. Kendilerini ne kadar bizden ayırmaya çalışsalar da benzerliğimiz ayrıntılarda kolayca yakalanır. Büyük geçmişlerine sırtlarını dayar ve ne bugünle ne de gelecekle ilgilenirler."

"Arkadaşım Mitra, İranlıların Türkleri değil Türkiye'yi sevdiklerini düşünüyordu. Çünkü yaşadıkları bir gıdım özgürlüğü de Rıza Şah'la Atatürk arasında yapılmış süresiz anlaşmaya borçlu olduklarını bilir, minnet duyarlardı. Bu anlaşma sayesinde vizesiz olarak Türkiye'ye kaçabiliyor ve bir nefes alıp yeniden ülkelerine dönebiliyorlardı."

"Tahran'ın çözülmeyen korkunç trafik probleminin bir paranoyanın ürünü olduğu söylenir. Kimi İranlılar trafiğe çözüm bulunmamasının rejimin sürdürülebilirliğini sağlayan bir taktik olduğunu düşünür. Böylelikle mesela günün yarısı egzoz kokuları arasında bomboş bir beyinle trafikte geçiren kimseler başka bir işle uğraşmaya hal bulamayacaktır."

"Okul birincisi kızların yabancı ülkelerde master programına devam ederken burs alabilmesi mümkün. Ancak bu bursların hiçbir şekilde değiştirilemeyen keskin bir koşulu var. Başvuru yapıp, yurtdışına çıkabilmeleri için meğer evli olmaları gerekiyormuş. Azize'nin bu bursu alabilmek için evlenmeyi düşünmesi içimi acıttı."

"Tahran' a büyük bir oryantalist aşkla tamamen isteyerek, heyecanla, hevesle gelmiştim. Sadi'yi, Rumi'yi, Razi'yi, Hayyam'ı, Farabi'yi, Biruni'yi yetiştirmiş, İslam dünyasına sanatı, minyatürü, resmi, mizahı katmış büyük Fars medeniyeti ile kaynaşmaya gelmiştim...Kaldığım yıllar boyunca dünya mirası bir büyük medeniyetin nasıl yok edildiğine, sanatın, mizahın, resmin nasıl hayattan çıkarıldığına içim acıyarak tanık oldum."